Dat technologie ons leven makkelijker en aangenamer kan maken, daar hebben we inmiddels voorbeelden genoeg van. Maar dat betekent nog niet dat er een automatische liefdesrelatie is tussen mens en technologie. Het boezemt ons ook angst in, technologie heeft iets overweldigends en onbeheersbaars. Alle reden om aandacht te geven aan een gezonde relatie tussen mens en machine. Fontyslectoren Eveline Wouters en Mark de Graaf belichten dit onderwerp in een openbaar college op 26 november van diverse kanten. We spraken ze alvast.
Aan alles merken Fontyslectoren Eveline Wouters (Health Innovations & Technology) en Mark de Graaf (Interaction Design) dat hun vakgebieden nog jong zijn. Dat geeft veel mogelijkheden, maar ook moeten ze geregeld het belang ervan uitleggen aan mensen die er te weinig van weten of – minstens zo erg – een verkeerd beeld hebben. “Technologie is hard nodig, dat is voor iedereen wel duidelijk”, zegt Mark de Graaf. “Simpelweg omdat we onze maatschappij niet meer draaiende houden zonder technologie. Maar voor veel mensen is dat toch heel moeilijk. We kunnen technologie op goede en slechte manieren inzetten. Als je het gevoel hebt daar geen controle over te hebben, kan er zomaar veel angst ontstaan.”
Goed en betrouwbaar
De Graaf doet onderzoek naar de manier waarop emoties een brugfunctie kunnen verzorgen: menselijke emoties die door technologie worden herkend, maar ook andersom, een robot die menselijke emoties gebruikt om aansluiting te vinden. “Daarmee kun je communicatie in gang zetten. Het spannende is natuurlijk dat je dat goed en betrouwbaar moet doen, omdat het anders juist averechts kan werken.” Denk daarbij aan animaties in video, een chatbot of een pratende robot. De Graaf: “Zowel het uiterlijk als de inhoud moeten daarbij geloofwaardig zijn, anders pikken we het als mens gewoon niet.”
Veel hangt ook af van de verwachtingen. De Graaf: “Vergelijk het met communicatie met een buitenlandse collega: ik vind het heel begrijpelijk als die af en toe een verkeerd woord gebruikt als hij Nederlands met me spreekt, maar wat verwacht je van een robot? Hoe perfect willen we het hebben? En daarbij: is empathie belangrijker dan competentie? Dat is een behoorlijke design-uitdaging, kan ik je verzekeren.”
Gevoeligheden
Eveline Wouters richt zich bij de Fontys Paramedische Hogeschool vaak op de relatie tussen technologie en kwetsbare mensen – een terrein waar de gevoeligheden relatief groot zijn. “Het kan enorm veel betekenen voor de kwaliteit van leven en voor de autonomie van ouderen of mensen met een chronische aandoening of beperking, maar we staan nog maar aan het begin van de uitrol van alle mogelijkheden. Dat heeft te maken met geld, met politieke keuzes, maar zeker ook met de mensen zelf.”
De patiënt staat centraal, horen we vaak. Wouters wil dat nuanceren. “Dat neigt namelijk nogal snel naar ‘de wil van de patiënt is wet’ en dat is niet de bedoeling. Natuurlijk is de patiënt belangrijk. Maar zou het niet slimmer zijn om de patiënt als een belangrijke stakeholder te zien, naast de zorgprofessional en de leverancier van de technologie?” Net als voor Mark de Graaf het geval is, ziet ook Eveline Wouters openheid als essentiële factor. “Technologie moet transparant maken wat iedereen doet, door de eigen waarden aan te geven. Door oprecht te zijn naar elkaar. Daar komt veel ethiek bij kijken, al is het alleen maar vanwege het spanningsveld tussen privacy en veiligheid of gelijke mogelijkheden voor toegankelijkheid. Ook omdat eHealth voor sommigen nog lastig is, moeten we het met elkaar, met alle belanghebbenden doen.”
“Ook technologie drijft op sociale krachten.”
Het komt dus aan op de menselijke factor. “Het vraagt gewoon heel veel werk”, zegt Wouters. “Ook technologie drijft op sociale krachten.” En als er één ding is waarin de mens zich onderscheidt van andere dieren, dan is het zijn sociale kracht, zegt ook collega De Graaf. “die sociale kracht is onlosmakelijk verbonden met ons vermogen zelf emoties te voelen en die van anderen te herkennen. Voor dat laatste hebben we spiegelneuronen, speciale zenuwen die ons zelf laten voelen wat een ander meemaakt. Kun je deze ‘spiegel’ ook gebruiken als het een robot of andere machine betreft? Ja, we schelden allemaal wel eens op onze computer, maar van een vanzelfsprekende sociale samenhang is nog niet altijd sprake.”
Onverwachte vragen
Het openbaar college van de twee lectoren staat open voor alle geïnteresseerden. “We hopen vooral dat er mensen op af komen die met ons in gesprek willen gaan over dit thema”, zegt De Graaf. “Vooral onverwachte vragen zijn welkom. Het is onze taak om de maatschappij te helpen zich een mening te vormen. Zodat we eraan bijdragen dat we als samenleving de juiste keuzes kunnen maken, dat we de ontwikkelingen niet maar laten gebeuren via de besluiten van de grote techbedrijven. Daarvoor is een kritisch-constructieve discussie nodig. Dat Apple jaren vooraf hartfalen kan ‘zien’ is natuurlijk heel mooi, maar als zo’n bedrijf die data verzamelt en verkoopt en ik daardoor geen verzekering meer kan afsluiten wordt het creepy.” Bovendien moet een mens de mogelijkheid houden om zaken niet te weten, vult Wouters aan. “Hoeveel wijzer word je ervan als je weet dat je een ongeneeslijke ziekte hebt?”
“Dat Apple jaren vooraf hartfalen kan ‘zien’ is natuurlijk heel mooi, maar als zo’n bedrijf die data verzamelt en verkoopt en ik daardoor geen verzekering meer kan afsluiten wordt het creepy.”
Dat we door de rol van technologie naar een andere maatschappij gaan is volstrekt helder, zeggen beiden. “In China en de Verenigde Staten zien we er de extreme voorbeelden van, maar hoe mooi zou het zijn als wij erin slagen om technologie te gebruiken om lokale verbondenheid te bevorderen? Technologie moet mensen verbinden, mensen moeten er beter door gehoord worden en daardoor invloed krijgen. Zonder technologie kan het niet. Maar maak het wel menselijk, klein, behapbaar.”
Ondanks de voorbeelden in China en de VS blijven Wouters en De Graaf optimistisch. “Deels uit noodzaak”, zegt De Graaf. “Wie voor pessimisme kiest staat sowieso langs de kant.”
Het college is op 26 november van 19.30 tot 21.00 uur op Strijp-T in Eindhoven. Toegang is gratis. Wel eerst even aanmelden.
