Eindhoven wil een smart society worden. Maar hoe gaat dat? Wat gebeurt er al? En van welke voorbeelden kunnen we iets leren? De DATAstudio onderzoekt de transitie die de stad moet doormaken om daadwerkelijk zo’n smart society te worden. Met elke week een nieuwe bijdrage op E52. Deze week: Data voor dummies, het vervolg. Lees hier alle afleveringen in deze serie.
Tsjalling Swierstra is Professor filosofie van de techniek aan de Universiteit van Maastricht en is één van de experts die heeft meegewerkt aan de ontwikkeling en realisering van de programma’s van de DATAStudio Eindhoven. Onder de titel Data voor Dummies heeft hij het afgelopen jaar lezingen gegeven en gesprekken gevoerd in Eindhovens buurthuizen en bejaardentehuizen – vooral in Woensel-Noord – en in de Openbare Bibliotheek in het centrum.
De lezingen gingen over de rol van data in het dagelijks leven van stadsbewoners, en vormden aanleiding tot gesprekken over issues en vragen die Eindhovenaren tegenkomen als het gaat om data. Na de vakantie wordt het programma voortgezet door nieuwe sprekers, en met de nieuwe titel De Macht Van Je Muisklik.
Klaas Kuitenbrouwer kijkt met Tsjalling Swierstra terug op wat er aan de orde kwam tijdens Data voor Dummies.
Wie geeft er vorm aan de steeds technologischer wordende samenleving?
“De samenleving wordt steeds technologischer. De invoering van nieuwe technologieën raakt iedereen en heeft verstrekkende gevolgen in de sociale sfeer, in de politiek en in de privésfeer. Het leidt tot uitdagingen waar de samenleving mee moet leren omgaan. Ik vind dat iedereen daarover moet nadenken en erover praten. Zowel burgers als politici moeten leren wat er gaande is en moeten mee kunnen bepalen hoe deze ontwikkelen vorm te geven. Maar in de politiek wordt dat gesprek veel te weinig gevoerd.
Filosofen hebben de taak te interpreteren in wat voor tijd we leven en in wat voor samenleving. Het doel van mijn werk als filosoof is om dit gesprek te voeren en dat kan niet alleen binnen de universiteit. Ik zoek verschillende podia om het met burgers, wetenschappers en politici te hebben over de technologisering van de samenleving.
Daarom was ik de afgelopen tijd een aantal malen in Woensel-Noord te vinden. Bijvoorbeeld in verzorgingstehuis de Eerbrand, in buurthuis ‘Trefpunt waar het nog rook naar de yogaoefeningen van het uur ervoor. Er kwamen studenten op af, ambtenaren, bezorgde burgers, die meestal al vrij goed wisten waar het over ging, en – typisch voor Eindhoven – gepensioneerde ingenieurs van Philips met veel inzicht in technologie. Die wisten soms meer over computers dan ik.
Een programmeur die werkte bij een bedrijf in Eindhoven vertelde dat hem op een keer gevraagd werd om op een website software installeren om dataprofielen van bezoekers mee te maken om later te verkopen, zonder dat die bezoekers dat zouden weten. Dat leidde tot ethische discussies. Dat zijn precies het soort gesprekken waar ik op uit ben. Wat moet je dat dan doen als medewerker van een bedrijf? Wat voor vragen kun je aan wie stellen?
Data voor Dummies voor ambtenaren
Ik heb ook een Data voor Dummies met gemeenteambtenaren gedaan. Dat was interessant. Zoals bekend wil Eindhoven geen smart city maar een smart society zijn. Minder top-down en meer door burgers gedreven. Data verzamelen door de gemeente is hierbij een belangrijk uitgangspunt, maar een doelstelling is ook de data juist voor burgers beschikbaar te maken.
De aanname is dat als we maar heel veel weten, dat we dan de kwaliteit van het leven in de stad voor iedereen beter kunnen maken. Maar dat werkt nog niet zo goed. Een voorbeeld: je kunt de luchtkwaliteit in een stad in kaart brengen door sensoren uit te delen die door de burgers dan kunnen worden opgehangen op hun balkons. Alle gegevens worden naar een centraal punt gestuurd en daar worden dan kaarten gemaakt. Het idee is dat burgers dan met deze kaarten aan de gemeente kunnen laten zien dat er – bijvoorbeeld – tussen twee en vier uur ‘s middags op dat en dat kruispunt echt te veel fijnstof en roet in de lucht zit, en dat ze zo bij de gemeente kunnen aandringen op maatregelen. Met dit soort technologie worden burgers dus sterker gemaakt, is het geloof.
Maar in de praktijk blijkt dat er maar erg weinig burgers zijn die dat soort vragen werkelijk hebben. Het is altijd maar een zeer beperkt aantal mensen dat sterker gemaakt wordt. Ook wordt vaak verwacht dat als die data eenmaal in kaart is gebracht, dat mensen het allemaal eens zijn over wat er moet gebeuren. Maar mensen blijken juist altijd verschillende dingen te willen. Huiseigenaren in de buurt van dat kruispunt willen dat die kaart weer verdwijnt bijvoorbeeld. De waarde van hun woning gaat ermee achteruit.
Enthousiast èn bezorgd
Wat ik wil laten zien, ook aan ambtenaren, is dat je tegelijk enthousiast èn bezorgd kunt zijn over technologische ontwikkelingen. Ja, betere data kan leiden tot een efficiëntere vuilophaaldienst of tot betere luchtkwaliteit of tot een veiligere buurt. Maar er staat ook altijd iets tegenover.
Data over patronen in criminaliteit in een bepaalde buurt, kan preventief worden ingezet. Met een extra ronde van een agent in bepaalde straten op bepaalde uren kan een aantal mogelijk misdrijven worden voorkomen. Maar wat gebeurt er dan vervolgens? In die straten zijn dan dus gemiddeld meer agenten op de been. En die signaleren zelf ook weer meer problemen, die dan vervolgens weer op de data kaart zichtbaar worden gemaakt. En dus komt er nog meer politie. En zo voort. Omgekeerd worden in de buurten waar die agenten dan niet meer rondlopen, juist minder meldingen gedaan, want er wordt minder gesignaleerd. Daar lijkt het dus, als je op de data afgaat, veiliger te worden.
Betere vragen over data
Uiteindelijk wil ik met dit soort gesprekken bereiken dat meer mensen de macht en het inzicht krijgen om vragen te stellen. Stel je voor er komt een racistische partij aan de macht. Die vraagt een kaart op over waar migranten wonen en een andere kaart over misdaadcijfers. De kaarten worden over elkaar heen gelegd en er wordt meteen over oorzaken gesproken: “Zie je wel, die migranten zorgen voor misdaad.” Je wil bereiken dat mensen (burgers, ambtenaren) snappen dat ze daar dan vragen bij moeten stellen. Hoezo is daar een oorzakelijk verband? Nieuwe migranten beginnen vaak in de minder goede buurten van een stad. Dat zijn ook de buurten waar meer criminaliteit te zien is. Maar dat zegt helemaal niets over of die migranten ook bij de criminaliteit betrokken zijn.
Leiden dit soort gesprekken nou ook tot andere manieren van handelen bij burgers? Soms wel, maar vaak niet. Voorstanders van open data beleid gaan er vaak van uit dat kennis macht is. Maar je moet helaas ook constateren dat het er vaak op neer komt dat je met betere data alleen meer inzicht krijgt in je eigen machteloosheid. Er zijn nu eenmaal veel problemen waar geen eenvoudige oplossingen voor zijn.
Bij ambtenaren zag ik vaak dat er te optimistisch werd nagedacht over samenwerkingen tussen private en publieke partijen – dat ze in zee gaan met een commerciëel bedrijf dat een app maakt voor buurtpreventie zonder dat ze zich realiseren, of zonder dat ze dat duidelijk aan de burger melden, dat dat bedrijf zelf de data door verhandelt. Overheden en semi-overheid moet zich verre van dit soort praktijken houden! Samenwerking met op winst gerichte bedrijven moet altijd transparant zijn en democratisch gecontrolleerd.
De Data voor Dummies lezingen zijn natuurlijk maar speldeprikjes en leiden niet direct tot ander handelen. Maar hopelijk helpen ze wel. Mogelijk heeft het nog het meeste effect bij de gemeenteraad – dat ambtenaren en andere betrokken leren betere vragen te stellen over de kwaliteit van data; dat ze niet meer zo blind meer vertrouwen op “Een druk op de knop, en op de kaart kunnen we precies zien wat het probleem is.” Van slechte data kun je namelijk ook prachtige kaarten maken, maar die zijn dan wel onjuist.
Ambtenaren en burgers beginnen al in te zien dat alleen cijfermatige data nooit genoeg is om een goed beeld van de situatie te krijgen. Cijfers tonen één dimensie, subjectieve verhalen en kwalitatieve data een heel andere – die even belangrijk is voor een goed begrip. Ook dat is Data voor Dummies.”
De Macht van je Muisklik gaat van start vanaf najaar 2017. Volg www.datastudio-eindhoven.nl voor het precieze programma.