De twijfelachtige eerste verjaardag van de coronapandemie is in aantocht. Deze week exact een jaar geleden gebeurde in Europa hetgene waarvoor gevreesd werd. Na enkele besmettingen, verspreid over het continent, was het Italië waar de eerste grote meetbare haard uitbrak. Tien, honderd, duizend, tienduizend… en het bleef niet bij Italië.
Het coronavirus kwam in de maanden januari en februari van vorig jaar via de Zwitserse en Oostenrijkse skipistes in iedere Europese uithoek terecht. Maatregelen bestonden nog nauwelijks en in rooms-katholieke landen deden de carnavalsfeesten de rest. Na zich enige tijd onder de oppervlakte verspreid te hebben, werd de pandemie vanaf eind februari werkelijkheid. In Nederland kwam de eerste coronamelding op 27 februari binnen, als een van de laatste van Europa.
Inmiddels zijn we een heel jaar en meer dan een miljoen besmettingen verder. Het virus is nog lang niet weg, de meeste landen kennen nog altijd vrij zware beperkingen. Procentpunt voor procentpunt lopen de vaccinatiecijfers op die ons op termijn terug naar ‘normaal’ moeten brengen. Toch zitten de EU-landen niet bij de mondiale kopgroep. Sterker nog: alleen de Denen zijn nog terug te vinden in de top 10. Roemenië en Polen werden deze week gepasseerd door Turkije dat net als Chili in een razend tempo aan het vaccineren sloeg.
Met een Green Card de tunnel uit
Met bijna 89 prikken per 100 inwoners en een volledig gevaccineerd percentage van de bevolking van 36,4 procent, is Israël nog altijd de wereldwijde koploper. Het effect van de snelste prikcampagne in de geschiedenis, mag er wezen. Het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames kelderde na de eerste inenting al, maar voor volledige bescherming is een tweede nodig.
Vanaf deze week heeft de regering nog meer goed nieuws voor hun inwoners die ook de tweede Pfizer-afspraak achter de rug hebben. Israëliërs die volledig beschermd zijn tegen het coronavirus, krijgen een zogenaamde green card. Sinds maandag zijn evenementen, sportscholen, culturele instellingen en openluchtattracties weer geopend voor iedereen die bij binnenkomst een vaccinatiebewijs kan tonen. De kans is aanzienlijk dat veel andere landen dit voorbeeld volgen in de laatste fase van de pandemie.
Hoewel Europa vooralsnog alleen maar kan dromen van dit scenario, hebben de Grieken en Cyprioten interesse getoond in het Israëlische green card-systeem dat niet alleen voor de eigen bevolking, maar later dit jaar ook voor toeristen verplicht moet worden. IJsland en Polen voerden deze maand een eigen nationale variant in en ook Denemarken en Zweden hebben concrete plannen om dit voorjaar een digitaal vaccinatiebewijs in te voeren. Daardoor kan er weer publiek komen in sportstadions, concertzalen en restaurants en moet internationaal verkeer weer mogelijk worden. Het lijkt een kwestie van tijd te worden totdat de rest van de landen volgt.
Hoe gaat het met prikken in Europa? Qua tempo lijken de leveringsproblemen die twee weken terug de hoofdrol speelden in deze rubriek nog altijd de boventoon te voeren. EU-landen voeren het tempo mondjesmaat op, maar kunnen nog altijd niet op volle kracht prikken. Dit vanwege leveringskinken bij farmaceuten die ze voor een groot deel ook zelf veroorzaakt hebben. Op de onderstaande kaart is te zien hoeveel prikken dagelijks gezet worden op basis van het voortschrijdende weekmoyenne.
Het is wél een wedstrijd
Wat sommige politici ook zeggen over zorgvuldigheid en dat deze vaccinatiecampagne absoluut geen wedstrijd is, lijkt de werkelijkheid inmiddels meer dan duidelijk. Landen die als eerste een hoog percentage van de bevolking inenten, kunnen de poorten eerder openen. De EU-landen hebben werk aan de winkel om dit voor de zomer te kunnen halen. In Denemarken en Groot-Britannië denken ze de klus nog voor de zomervakantie te klaren. Anderen zijn iets terughoudender met dit soort zonnige vooruitzichten. Toch moet 2021 wel het jaar worden dat Covid-19 van een maatschappij-ontwrichtende pandemische ziekte in een hooguit hinderlijke endemische versie moet transformeren.
Worden er nog mensen besmet? Vermoedelijk wel. Maar dankzij de vaccins worden het er vele malen minder en bovendien ontwikkelt het deel van de patiënten met pech ook veel mildere klachten. Volle IC’s zullen hierdoor niet meer door het coronavirus veroorzaakt worden. Om dit punt te bereiken is de wereld begonnen aan meest grootschalige inentingscampagne ooit. We zijn onderhand twee maanden onderweg. In de onderstaande landenrace-animatie is te zien hoe het aantal prikken per 100 bovenarmen gestaag oploopt in de eerste negen weken van de campagne.
De Nederlandse inhaalslag
Dat niet alleen de pandemie maar ook een vaccinatiecampagne eerder op een marathon dan op een sprint lijkt, bewijst Nederland dat vorige maand nog de continentale kop van Jut was vanwege hun zuinige slakkengang ten op zichtte van andere landen. Na twee maanden prikken is hier weinig meer van te merken: Nederland passeerde afgelopen weekeinde de miljoen prikken, goed voor een hoger percentage dan het buurland dat hun rivalen uit het noorden nog als voorbeeld aanhaalde van hoe het niet moest.
In de komende dagen lijkt ook Italië, dat met voorraadproblemen en logistieke problemen kampt, voorbij gestreefd te worden. Hoewel het voor de Europese of wereldtop nog altijd tamelijk calvinistisch gaat, is de middenmoot voor het land dat twee weken later dan de rest uit de startblokken kwam een feit. Indrukwekkend? Dat valt ook wel weer mee. Servië, Turkije en Chili bewijzen dat het nog vele malen sneller kan. Maar het lachertje van Europa zijn we allang niet meer.
Ondanks dit goede nieuws, blijft het qua besmettingen en restricties een linke boel. De meeste landen houden de pandemische problematiek op dit moment kunstmatig laag met zware restricties. In landen, zoals Zweden en Italië, zijn de maatregelen verscherpt om de klap van de besmettelijke varianten op te kunnen vangen. Dat Nederland ineens zo ruimhartig versoepelt, lijkt vooral met verkiezingskoorts te maken.
Hoe is het beleid in landen waar dit verkiezingsvirus niet heerst? Vrij veel avondklokken en strenge reisbeperkingen. Op de vernieuwde maatregelenkaart hieronder is de knop ‘quarantaineverplichting’ toegevoegd. In de pop-up-vensters worden de boetes voor overtreders getoond.
Controlebezoeken en telefoontjes
Waarom die verplichte zelfisolatie? Uit cijfers van het RIVM van eind vorig jaar blijkt dat maar liefst een op de vijf coronapatiënten zich niet aan het ‘dringende advies’ houdt om tien dagen in zelfisolatie te gaan. Iedere dag gaan opnieuw duizenden mensen – ondanks de Covid-diagnose – toch op de koffie bij de buurvrouw, naar het werk of een boodschap doen. Dit kunnen ze zonder enige sanctie doen. Hiermee is Nederland samen met Frankrijk, Estland, Zweden en Kroatië de enige in de EU die overtreders van de quarantaineregels niet bestraft.
Elders is dit totaal anders. Het niet naleven van de quarantainewetten is in veel landen een misdrijf. Wie zich niet aan de zelfisolatie houdt, kan forse geldboetes op de deurmat verwachten. In Groot-Brittannië, Duitsland, Malta kan deze zelfs 10.000 euro of meer bedragen. Recidivisten kunnen in landen als Noorwegen, Italië en België zelfs in de cel belanden. Door middel van telefonische controlegesprekken en steekproefsgewijze huisbezoeken monitoren de autoriteiten of inwoners hun isolatieplicht naleven. Dit gebeurt hier al sinds de eerste golf.
Waar de Britten zwaar straffen bij overtredingen, belonen ze ook indien iemand de isolatieperiode wel volledig uitzit. Als je niet betrapt bent op naar buiten sneaken, wordt na de quarantaine een bedrag van 500 pond op de rekening overgemaakt. Dit extraatje moet nog meer mensen ertoe bewegen dat ze na hun positieve uitslag écht – maar dan ook écht – veertien dagen zichzelf moeten vermaken in de huiselijke kring. Ondanks de relatief zware maatregelen, zijn de besmettingscijfers twee maanden later nog altijd niet laag genoeg om de versoepelingen ook wetenschappelijk te rechtvaardigen.
Eigenzinnige nuchtere Hollanders
In Nederland wordt nog altijd voor de adviserende aanpak – en dus vrijblijvende – aanpak gekozen. Maar hoe lang is dit nog houdbaar in een periode dat de metaalmoeheid door maatregelen als de avondklok en gesloten maatschappij politici in campagnestand ertoe beweegt om de ene na de andere versoepeling door te voeren? Waar de avondklok voorlopig blijft, gaan contactberoepen, winkels en terrassen de komende weken weer open.
Maar hoeveel verschil maken basisregels en avondklokken als een vijfde van de gediagnosticeerde(!) coronapatiënten na de uitslag de quarantaineregels toch al zijn laars lapte? Als iedereen zich aan de basisregels zou houden dan was het sluiten van winkels, scholen of inperking van avondactiviteiten helemaal niet nodig geweest. Vooral met de avondklok hebben veel Nederlanders moeite. Wat is het alternatief? Het draagvlak voor reisbeperkingen en thuiswerkverplichtingen zal niet groter zijn en het opnieuw sluiten van het basisonderwijs lijkt in verkiezingstijd helemaal ondenkbaar.
Welke vrijheidsbeperking is drastischer? Een avondklok die de hele maatschappij van al een maand lang van dagdeel ‘vrijheid’ berooft? Of een tiendaagse quarantaineplicht voor het segment dat een besmetting onder de leden heeft waar het altijd al het verstandigste voor was om zich aan de zelfisolatie te houden? Het advies lijkt op een te grote groep weinig indruk te maken. Zolang zo veel Nederlanders lak hebben aan de zelfisolatie, blijft het dweilen met de kraan open. Precies om deze reden voerde bijna heel Europa – op een handvol gehoorzame Scandinavische landen na – een harde isolatieplicht in. Dat dit leidt tot minder tests uit angst, wordt blijkbaar nauwelijks meegewogen.
Mentale klappen
Maatregelen blijven ook dit jaar nog maandenlang nodig om het aantal besmettingen onder controle te houden. Het niet of deels gevaccineerde segment van de bevolking bestaat nog altijd uit ruim 16 miljoen mensen dat ook mentaal de nodige klappen incasseert. Toch zou een deel van de maatregelen in theorie van tafel kunnen als de nadrukkelijke en dringend verzochte zelfisolatie na een corona-infectie beter werd nageleefd. En met de coronavrije haven in zicht, is dit eigenlijk doodzonde.
