Corona in Europa houdt er binnenkort mee op. Omdat de ontwikkelingen in de afgelopen weken tamelijk veel op elkaar lijken: iets met veel besmettingen, relatief weinig ziekenhuisopnames en een versoepelingenbonanza die zijn gelijke niet kent – speelt de weekupdate deze keer een bijrol. In de laatste weken van deze rubriek en bijna twee jaar in de pandemie, begint de tijd van terugblikken aan te breken. Terugblikken op 24 maanden pandemie in Nederland en Europa met heel veel kaarten, staat voor de twee komende afleveringen op de planning.
Deze week verscheen een vernietigend rapport van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid waarin geen spaan heel werd gelaten van de Nederlandse corona-aanpak, het ministerie van VWS, minister Hugo de Jonge. en RIVM-baas Jaap van Dissel. Toch is Nederland niet het enige land waar een hoop mis ging. Sterker nog: andere landen gingen ook nat. Fouten werden elders ook gemaakt: massaal. In dit verhaal zoomen we in op vijf van deze flaters door Europese overheden gedurende de pandemie.
Maar nu eerst iets dichter bij huis en iets actueler: de weekcijfers in de lage landen met een sterke daling in België en Frankrijk in de week van Valentijn, toenames bij de Duitsers en Nederland waar een groot deel van het land over de piek heen is, maar het noorden nog een inhaalslag lijkt te moeten incasseren. Friesland was het zwaarst de pineut. Voor zover bekend is dit niet, zoals vorige week, veroorzaakt door achterstallige meldingen.
Van west naar oost
Nederland gedraagt zich beduidend anders dan België tijdens de Omikrongolf. Om onduidelijke redenen blijft het aantal besmettingen in Nederland relatief hoog terwijl de daling ten zuiden an ons al wekenlang aan de gang is. Toch trekken de rood/paarse kleuren zich meer en meer terug, te beginnen in de regio’s waar Omikron ook als eerste voet aan wal kreeg: de Randstad en het zuiden van het land.
In de voorbije twee weken verschoven de hoogste regio’s met de hoogste besmettingscijfers van beneden naar ruim boven de grote rivieren. Net als het westen van Duitsland. Toch heeft ook hier de versoepelingenkoorts toegeslagen. Als een van de laatsten van Europa gaf ook de regering van bondskanselier Olaf Scholz aan snel van de coronaregels – waaronder een streng 2G-beleid – af te willen.
Hoge pieken, diepe dalen
Je zou het niet zeggen aan de kleuren, maar Nederland was deze week een van de sterkste dalers van Europa. Dit kwam omdat dinsdag 8 februari – de inhaalslag met 321.000 nieuwe meldingen in een etmaal – uit onze voortschrijdende zevendaagsemoyennes verdween. Hoe deze niet-gecorrigeerde cijfers zich verhouden tot deze week? Zo.
Nederland in het groot
Ook op Europees niveau lijkt Omikron zich richting de uitgang te begeven. Het virus waar in sommige januariweken nog meer dan 10 miljoen Europeanen positief op testten, was goed voor iets meer dan 7 miljoen nieuwe coronadiagnoses. Ook over het continent is de route van west naar oost. Vooral de Centraal-Europese landen de virale voltreffer van Delta in november nog vers in het geheugen hebben, zien de aantallen nipt stijgen.
De dalende cijfers voorkomen echter niet dat Nederland ook zonder data-inhaalslag of ‘Deense’ testcapaciteit bij de Europese top hoort. Dit komt niet zozeer vanwege een stijging, maar meer omdat de rest sneller daalt. In Zweden zijn ze bijvoorbeeld helemaal gestopt met grootschalig testen. En omdat zulke beslissingen in de nabije toekomst vermoedelijk steeds vaker voorkomen, wordt het maken van coronakaarten op termijn (gelukkig) helemaal onmogelijk.
Zo zag de week van 11 t/m 17 eruit op de vernieuwde kaart van Europa.
Fryslan (net niet) boppe
Hoewel de piek in bijna heel Nederland voorbij is, blijven de cijfers in Friesland aan de hoge kant. En waar de Denen hun kolossale testcapaciteit als oorzaak voor hun hoge cijfers kunnen aanwijzen, is dat in Nederland niet het geval. Wat de oorzaak ook is, het levert zes provincies. op met een plek in de wekelijkse toename-top-20.
Friesland is op de negende positie op de subnationale ranglijst en 3,6% van de bevolking positief getest de nationale koploper tussen 11 en 17 februari. Ook Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland en Utrecht zijn te spotten in de opperste regionen.
Schuif de pandemie uit!
Daling, heel veel daling. Opmerkelijk zijn de forse stijgingen in grote Russische steden. Covid-19 kan daar nog altijd voor heel veel volle IC’s zorgen, omdat nog niet eens de helft van de bevolking tweemaal een spuit met Spoednik in hun bovenarm ontving.
Het beeld in de rest van Europa komt in grote lijnen overeen met afgelopen weken. De dalende trend is in ieder geval niet meer te missen.
Met deze schuifkaarten is te zien hoe het gemiddeld genomen steeds beter gaat in Europa. Is de pandemie op ons continent straks als eerste voorbij?
1. Dystopische Ierse datafaal
Oh ja! Vijf falende overheden ten tijde van de coronacrisis. Ierland! Voor het eerst sinds 22 december hebben de Ieren het voor elkaar gekregen om subnationale coronadata met de wereld te delen. Tamelijk simpele taak voor een overheid toch? Niet in het door digibeten getergde Ierland waar de coronacrisis eveneens in een dystopische aflevering van Black Mirror omtoverde
Het matig beveiligde computersysteem van de Ierse gezondheidsautoriteit werd in mei vorig jaar gegijzeld door een groep Russische cybercriminelen. Met behulp van ransomware kreeg de bende het voor elkaar zo’n 80 procent van het zorgsysteem te gijzelen. Omdat de autoriteiten weigerden dit bedrag over te maken, was het elektronisch patiëntendossier niet toegankelijk. De storing duurde geen minuten, maar uren, dagen. Dit had enorme consequenties.
Ziekenhuizen konden nauwelijks werken zonder deze info, niet acute operaties werden noodgedwongen uitgesteld, privacygevoelige gezondheidsdata van miljoenen Ieren in handen van een Russische internetbende en geen coronacijfers op lagere overheidsniveau’s. Na zes dagen van ontregeld zorgstelsel, cyberchaos en wereldwijde spot, ging volksgezondheidsminister Stephen Donnelly in op het aanbod om een decriptiesleutel over te nemen, een code in ruil voor geld om de digitale gijzeling te betalen. Hoewel hij ontkent dat de overheid over de balk is gekomen met geld, blijft het een raar verhaal. Had die meedogenloze Russische internetcrimineel ineens last van een knagend geweten?
De overheid heeft zo’n drie maanden nodig gehad om de schade te herstellen. Uiteindelijk lukte het om zo’n 95% van de buitgemaakte gegevens terug te krijgen. De totale schade zou zo’n 600 miljoen dollar bedragen. Uit onderzoek achteraf bleek een kwetsbaarheid in het antieke Windows XP geïnstalleerd op een overheidscomputer de poort voor de bende uit Sint-Petersburg om een heel land bijna een week lang te gijzelen.
De Ierse ICT begon eind vorig jaar opnieuw te sputteren toen het aantal omikron-infecties door het dak vloog. Kennelijk had een ambtenaar geen zin in extra taken want vanwege de ‘vele besmettingen’ was het opnieuw twee maanden lang niet mogelijk om de boel per provincie of gemeente te verwerken.
2. Scandinavische Zombie-nertsensoap
Doen die Denen nu werkelijk alles op het gebied van corona perfect? Niet helemaal. Een van de grootste flaters maakte de Deense regering bij het ruimen van alle x miljoen bontnertsen nadat bekend werd dat deze dieren bevattelijk waren voor Covid-19. Omdat Denemarken ook eind 2020 al geen zin had om als kweekgrond voor vervelende nieuwe varianten te dienen. Zo gezegd zo gedaan. De fokkerijen werden uitgekocht, alle 17 miljoen nertsen een kopje kleiner gemaakt, probleem opgelost.
Begraven of cremeren; wat te doen met miljoenen nertsen? In eerste instantie besloot de minister van landbouw de stoffelijke resten in een massagraf te stoppen. Een aantal dagen later begon de horrorfilm toen er ineens een rottende nertsenkarkas met z’n kop boven het maaiveld uitstak. Dat werden er meer, veel meer. De dode beesten werden door de media al snel bestempeld als zombies, waardoor Denemarken de hele wereld over ging met dit avontuur. Maar wat ging hier mis?
Omdat dode lichamen uitzetten en hier miljoenen van in een graf lagen, dreven de zombienertsen vanzelf naar boven. En omdat het massagraf slechts een meter diep was en niet de veel gebruikelijkere twee, ontstond een horrorshow die zijn gelijke niet kent. Een maand later werd het bontkragenkerkhof voor de tweede maal geschonden nadat de dode dieren met hun staat van ontbinding de kwaliteit van een nabijgelegen drinkwaterbron in gevaar brachten. Aan het einde van de dag zijn de zombienertsen die geen zombies waren of covid hadden, in de verbrandingsoven van een biomassacentrale beland. Toch cremeren.
Enkele dagen nadat de feiten naar buitenkwamen, stapte de verantwoordelijke minister van landbouw op. Tijdens de parlementaire enquete, waarbij ook premier Mette Frederiksen aan de tand werd gevoeld over haar pandemische plan van aanpak. De premier zou op eigen houtje zonder juridische basis hebben besloten om alle nertsen zo snel mogelijk te ruimen. Frederiksen staat nog altijd achter haar beslissing. Miljoenen opeengepakte dieren in kleine hokken vormen immers de ideale mutatiefruirmachine voor vervelende virusvarianten. In het kielzog van de Denen ruimde ook Nederland alle nertsenfokkerijen. In stilte. Zonder zombies, opgestapte ministers en parlementaire enquêtes.
3. Dansen met Delta
Omdat Nederland zich graag wilde onderscheiden ten op zichtte van landen die hun zaken wel op orde hadden, werd begin vorig jaar besloten om alle ballen op veilige evenementen te gooien. Met behulp van experimentele fieldlabs was ons land de enige plek in West-Europa waar een biertje drinken aan de bar in een kroeg was toegestaan.
Op basis van een pover eindrapport dat wetenschappelijk aan allerlei kanten rammelde, mochten er vanaf juni steeds meer dingen. Omdat de jongeren nog niet aan de beurt waren voor de prikken, moest iedereen zich voor aanvang van een evenement laten testen bij een commerciële partij, luisterend naar de naam Testen voor Toegang dat het ministerie voor de som van 5 miljard euro uit de grond trok. Op deze wijze zou het feestpubliek de GGD-capaciteit niet overbelasten, was de gedachte.
Eind juni mocht er weer gedanst worden. Met Janssen, het vaccin waarvan ‘een prik voldoende zou zijn en dus ideaal voor jongeren die te druk waren met feesten of plaatsnemen in de lange wachtrijen bij een locatie van Testen voor Toegang. In het weekeinde direct na de grote Janssen-prikkenronde mocht iedereen de stoute schoenen aantrekken om het nachtleven mee in te duiken, nagenoeg zonder coronaregels. Aangezien de vaccins pas na een week of twee werkten en de Deltavariant net zijn intrede maakte, veranderde menig dansvloer in een superspread-event. Nederland brak in een week een besmettingsrecord dat zijn gelijke niet kende waarbij de R zelfs toenam tot 3, voor Omikron was dit ongekend.
Na twee weekenden zat de proef erop. Nederland had zich niet alleen op grandioze wijze voor schut gezet. De hele zomer lang waren aanvullende maatregelen noodzakelijk, waardoor de festivalzomer van 2021 slechts twee weken duurde. Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge mocht naderhand overigens gewoon blijven zitten. Met een prik rijker en een illusie armer konden de feesten, festivals en veel andere zomerse plannen terug in de ijskast.
4. De app van 37 miljard pond
In de tweede helft van 2020 waren corona-apps helemaal hip. Door een deel van het bron- en contactonderzoek over te laten aan een app, kan heel efficiënt gewerkt worden. De Britse regering wilde meer, veel meer. De NHS app moest de ultieme en universele redder in nood worden alle pandemische perikelen gerelateerde zaken en informatie waren te regelen binnen een en dezelfde app: testafspraken, testuitslagen, entreebewijzen, quarantainecontrole, symptomenchecker, vaccinatiestempels en reisdocumenten. Alles in één.
Het belangrijkste doel van de NHS-app: de winter van 2020/21 overleven zonder opnieuw in een lockdown te moeten. Die hele app heeft eigenlijk op nog geen enkel moment soepel gedraaid. Telkens liepen de ontwikkelingskosten op en dook weer iets nieuws op dat ‘deze app niet kon’. Uiteindelijk betaalde de Britse belastingbetaler een bedrag dat stapsgewijs opliep naar maar liefst 37 miljard pond, meer dan 42 miljard in euro’s.
De peperdure app haperde op allerlei vlakken, maar de grootste ergernis ontstond nadat bleek dat de applicatie zelfs niet in staat was om zijn primaire taak uit te voeren, namelijk het automatiseren van bron- en contactonderzoek plus besmettingen waardoor lockdowns zouden moeten worden voorkomen. Het doorgeven van een testuitslag binnen een etmaal lukte maar in 40 procent van de gevallen.
Aanvankelijk werd meest ambitieuze corona-app van allemaal door iets meer dan een kwart van de bevolking op de telefoon geïnstalleerd. Helaas was deze hypetrain zeer vluchtig. Eind 2021 was de app bijna overleden. Met slechts 220.000 wekelijkse gebruikers in de slotweek van november toonden de Britten onomstotelijk aan dat de haperende corona-app die door niemand gebruikt werd.
Eind 2020 ging Verenigd Koninkrijk toch op slot, net als de rest van Europa.
5. Het trauma van Portugal
Bijna nergens op aarde kwam de Alpha-variant zo meedogenloos binnen als in Portugal. Het land dat in het eerste jaar van de pandemie vooral kon terugkijken op een solide defensie. Met mondkapjes binnen en buiten, een strikte zelfisolatie en quarantainebeleid en torenhoge boetes bij overtredingen, hield de regering van premier Antonio Costa de coronacrisis in het eerste jaar redelijk onder controle. Een soort pauze tijdens de feestdagen om de bevolking tijd met hun naasten te gunnen.
Dat hier massaal gehoor aan gegeven werd, bleek wel aan het aantal besmettingen. Resultaat? Eind januari was Portugal het ergste coronabroeinest van Europa. Met sterftecijfers waarbij de eerste golf verbleekte en in het hele land geen ziekenhuisbed meer beschikbaar was.
Ondertussen werd de bevolking onderworpen aan zo’n beetje de strengste lockdown van heel Europa met een vrij simpele regel: blijf thuis. Portugal kende niet alleen een avondklok, maar ook een middagklok die al om 13.00 uur inging. Het land is tot eind april in deze lockdown gebleven.
Een jaar later is Portugal het EU-land met een vaccinatiegraad van 98% van de volwassen bevolking. Het is niet bekend of dit komt door de losbandige feestdagen, het trauma van code zwart of drie maanden lang verplicht door het leven moeten als ochtendmens.