Bijzonder Domein Jeugd geeft kinderen en jongeren weer een eigen plekje in de maatschappij

By Charlotte Post

Het langlopende onderzoeksproject Bijzonder Domein Jeugd wordt uitgevoerd door Fontys Hogeschool Sociale Studies in samenwerking met diverse partners uit de jeugdzorg, de jeugdgezondheidszorg en het jeugdwelzijn. Het onderzoek loopt al sinds 2014 en heeft tot nu toe veel inzichten opgeleverd over ingewikkelde vraagstukken. Zo bleek onder andere dat kinderen en hun ouders nog te vaak naar de achtergrond verdwijnen tijdens casuïstiekbesprekingen. Veranderingen binnen de jeugdzorg liggen hieraan ten grondslag.

Wantrouwen

Floor Peels, docent en praktijkonderzoeker bij Lectoraat Sociale Veerkracht Fontys Hogeschool Sociale Studies, vertelt: “De eerste fase van het onderzoek was verkennend en beschrijvend van aard. We wilden voornamelijk in kaart brengen hoe de transitie binnen de regio vorm krijgt.” Dit leverde best pittige conclusies op. Peels: “We zagen dat kinderen ondergeschoven raakten in de ontstane onrust binnen de jeugdhulp. Gesprekken gingen vooral over chaos op het vlak van wie doet wat en randvoorwaarden maar niet over de kinderen zelf.’

Pittige conclusies

Meerdere werkveldpartners waren bijvoorbeeld gewisseld van organisatie en/of takenpakket waardoor ze elkaar niet meer wisten te vinden. De samenwerking kwam niet meer vanzelfsprekend tot stand en er was wantrouwen over en weer. “De kinderen verdwenen daarbij naar de achtergrond. En dat terwijl iedereen toch het beste met hen voorhad.

We vonden het heftig om die boodschap te brengen maar tegelijkertijd heel belangrijk”, zegt Peels. De professionals herkenden zich gelukkig wel in deze boodschap en wilden er graag iets aan veranderen. “Dan komt natuurlijk de vraag hoe je het dan wel moet doen. Een van onze aanbevelingen was om de kinderen en jongeren letterlijk aan tafel te zetten. Wij waren namelijk bij veel besprekingen aanwezig waar ze gewoon niet aan tafel zaten. Terwijl het wel over hun leven ging.”

Jeugd Voorop

Om tot meer concrete aanbevelingen te komen, werd er in de volgende fase van het onderzoek gekeken naar ‘hoe het dan wel kan’. Zo ontstond het ontwerpproject Jeugd Voorop, met als basis de onderzoeksresultaten van het Bijzonder Domein Jeugd. Hierin werkten onderzoekers, professionals, social designers èn jongeren samen.

Op deze manier kon er daadwerkelijk de vertaalslag worden gemaakt van onderzoeksbevindingen naar effectieve oplossingen in het werkveld. Fontys ging de samenwerking aan met drie ontwerpbureaus: We Are Social Rebels, Studio Bernhard Lenger en Morgenmakers.

Hockeyspel

Ook Astrid Biemans, sociotherapeut bij centrum voor jeugd- en kinderpsychiatrie Herlaarhof, was hierbij betrokken. “We wilden jongeren meer eigenaarschap geven over hun eigen proces. Het gaat immers echt over hen. Het is hun behandeling.” Om de jongeren actief mee te laten doen, werd er samen met de social designers een speciaal communicatiemiddel ontwikkeld. Teamsport diende hierbij als metafoor.

“We kwamen op dit idee via een bepaalde casus. Dit meisje speelde hockey en daarom ontwierpen we een hockeyspel. Vervolgens kon het meisje daarmee aangeven hoe zij haar eigen rol zag en die van de mensen om haar heen”, legt Biemans uit. Vragen die hierbij centraal stonden waren: ‘Hoe kun jij de leiding nemen?’, ‘Waarin wil jij de leiding nemen?’, ‘Wie heb je daarvoor nodig?’ en ‘Welke rol hebben de andere mensen in je team?’. Zo kon het meisje zelf aangeven wie er bijvoorbeeld het overzicht moest bewaren (de aanvoerder) en wie de grenzen aangaf (de scheidsrechter).

Jongere staat weer centraal

Deze spelvorm werd ook nog een paar keer uitgeprobeerd met andere cliënten. “We hebben ook nog een voetbalveld gemaakt voor een jongen. In het begin vond hij dit ingewikkeld maar hij kon uiteindelijk wel duidelijk zijn eigen rol en verwachtingen aangeven.”

Hoewel dit project inmiddels is afgerond, hebben Biemans en haar collega’s er veel van geleerd. “We werken nu wel op een iets andere manier. De jongere staat veel meer centraal dan voorheen en heeft veel meer de eigen regie”, vertelt ze. “Het is een natuurlijke werkwijze geworden.”

Maatschappelijke impact

Het gehele project heeft volgens Biemans hoe dan ook een grote maatschappelijke impact: “We willen jongeren weer een plekje geven in maatschappij. Jongeren lopen nu vaak tegen problemen aan waardoor het thuis allemaal niet lekker loopt. Wij willen de tools aanreiken zodat het thuis wel lukt. Daar hebben we de jongeren voor nodig.”

Het is de bedoeling de autonomie van de jongeren te versterken zodat ze weer een plekje kunnen vinden in de maatschappij. Biemans: “Wat is jouw plekje in de maatschappij en hoe zie je dat voor je? Waaraan kan je wel meedoen en waaraan misschien niet? Hoe zie je de toekomst voor je? We zijn heel erg bezig met dat soort vragen. Het is belangrijk dat jongeren zelf kiezen voor iets dat voor hen werkt.”

Spiegel voorhouden

Peels vindt het fijn om te horen dat Biemans en haar team zo aan de slag zijn gegaan met de aanbevelingen: “Dat zien we gelukkig in meer organisaties. Wij leggen bepaalde dingen bloot en de organisaties geven daar vervolgens handen en voeten aan. Wat dat betreft zien wij onszelf als een kritische reflectiepartner. We houden een spiegel voor aan alle partijen in de regio. Daarbij geven we ook daadwerkelijk handreikingen van hoe het dan wel kan.”

Virtual Reality

Een van de laatste onderdelen van het project Bijzonder Domein Jeugd betreft de ontwikkeling van een virtual reality-game. Peels verduidelijkt: “We hebben veel ervaring met multidisciplinaire teams. Er zitten dan allerlei partijen aan tafel, zoals de kinderfysiotherapeut, een logopedist, een social worker, iemand van school, enzovoort. Er ontstaat daarbij weleens frictie omdat mensen elkaar niet altijd begrijpen.”

De VR-game moet (toekomstige) professionals helpen zich beter in te leven in de ander. “Op basis van onze bevindingen hebben we een rollenspel ontwikkeld voor de verschillende disciplines. Als student of professional kun je straks een VR-bril opzetten en het overleg beleven vanuit het perspectief van de ouders, jongeren of andere aanwezigen. Zo ervaar je echt wat zo’n overleg met iemand doet.” Peels hoopt dat er zo meer begrip ontstaat voor de positie van iedereen die betrokken is – met name voor die van kinderen en jongeren. “Hieruit blijkt dat we elkaar als opleidingen, over domeinen heen, nodig hebben om impact te creëren.”