In het Nederlands bestaat de uitdrukking ‘Tom Poes, verzin een list’. Het is een verwijzing naar de populaire cartoon uit de jaren 60 van de tekenaar Maarten Toonder. Een dikke, wat dommige en te rijke beer, Olie B. Bommel, brengt zichzelf steeds opnieuw in de problemen. Als vanzelfsprekend rekent hij op redding door zijn jonge vriend, de poes Tom. ‘Tom Poes, verzin een list’; oftewel: Tom, los mijn problemen op.
In feite is dat wat er nu gebeurt in Brussel. De Europese regeringsleiders zitten met hun handen in het haar over de geëxplodeerde energieprijzen. Té verdeeld zijn de 27 mannen en vrouwen om het eens te worden over een oplossing. Het eenzijdig vaststellen van een maximum inkoopprijs voor gas, het ontkoppelen van de stroom- en gasprijs, het nationaliseren van de inkoop, het verlagen van de energiebelastingen. Alle maatregelen hebben voor- en nadelen en zijn altijd wel weer in strijd met het belang van een of meerdere Europese lidstaten.
‘Europese Commissie, verzin een list’, is de opdracht van de regeringsleiders aan Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Tot mei krijgt zij om de problemen van de lidstaten op te lossen. Ze moet de hulp inroepen van experts van buiten Brussel, maar haar werkopdracht leest als een onoplosbare puzzel.
Von der Leyen moet met een plan komen dat een ‘effectief antwoord geeft op de excessieve elektriciteitsprijzen’. Maar tegelijkertijd willen de lidstaten niet dat de integriteit van de Europese interne markt in gevaar komt of dat de klimaattransitie vastloopt, de leveringszekerheid op het spel komt te staan of dat oplossingen te veel belastinggeld kosten. Hoe al die voorwaarden met elkaar te verenigen zijn, weten niemand.
Eén Unie, maar niet één markt
Een van de ideeën is om als Europa gezamenlijk gas in te gaan kopen. De hoop is dat door niet met elkaar te concurreren, we in ieder geval de wereldprijzen niet nog verder opdrijven. Von der Leyen zelf spreekt over het ‘collectief inzetten van de Europese onderhandelingsmacht’ tegenover gasproducenten. Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, stelde voor om een ‘mechanisme voor gezamenlijke inkoop’ op te zetten.
Hoe, dat zeiden de twee er niet bij. De Nederlandse premier Mark Rutte, met de Duitse kanselier Olaf Scholz een van de regeringsleiders die het minst enthousiast is over het ingrijpen op de vrije energiemarkt, schetst waarom je makkelijker zegt dat je het samen wil doen, maar het bijna onmogelijk is dat voor elkaar te krijgen als je spelregels niet te veel wil veranderen.
“De discussie van vandaag maakt duidelijk dat er niet sprake is van één Europese gas- en energiemarkt die in alle opzichten hetzelfde is. Er is sprake van letterlijk duizenden contracten en honderden partijen. En kent een heel groot verschil tussen regio’s en lidstaten. Dus waar we praten over dé markt, is het in feite een zeer complex geheel”. Rutte zei dat het gezamenlijk inkopen van gas toch wat anders is dan het gezamenlijk inkopen van mondkapjes of coronavaccins. Dat heeft de Europese Commissie gedaan tijdens de pandemie, maar op deze markt mist Brussel volgens Nederland ‘expertise’.
Groene stroom goedkoper dan grijze?
De discussie over het ingrijpen op de energiemarkt laat zien hoe snel Europa als gevolg van de oorlog in Oekraïne aan het veranderen is. In de vier weken sinds de inval, sneuvelt het ene na het andere heilige huisje. En dat geldt ook de voor de Europese regel dat de stroomprijs gekoppeld is aan die van gas.
Nu bepaalt de prijs van gas wat stroom kost. Zelfs als het gaat om duurzame elektriciteit waarvoor geen gas is verbrand. Die koppeling is er met een reden. Want waarom zou een gascentrale stroom opwekken als de stroom goedkoper is dan het gas dat je nodig hebt om het op te wekken?
Alleen: nu de gasprijs explodeert en de stroomprijs mee stijgt, is groene stroom kunstmatig duur. Onder druk van Spanje en Portugal is dat probleem op de Europese agenda gekomen. Die twee landen hebben relatief veel duurzame elektriciteit. De druk van de burgers op hun regeringen is groot om van Europa toestemming te krijgen om de koppeling tussen gas en stroom los te laten. Helemaal omdat het stroomnet van het Iberisch schiereiland nauwelijks verbonden is met de rest van Europa en dus eigenlijk zijn eigen markt is.
Die toestemming komt er. Zij het op dit moment enkel als een tijdelijke crisismaatregel om de nood te ledigen. Of de doorbraak permanent is, zal blijken als Von der Leyen over twee maanden met haar plan komt.
Gas van west naar oost
Duidelijk is wel dat de omwentelingen die plaatsvinden nog vele jaren zullen doorwerken in onze samenlevingen en economieën. Dat geldt zeker ook voor de deal die de Europese Unie heeft gesloten met de Verenigde Staten over de levering van Amerikaanse vloeibaar aardgas. Nog dit jaar moet het Amerikaanse LNG de import van Russisch LNG volledig vervangen. De komende jaren hoopt Europa zelfs een derde van de totale Russische gasimport te schrappen dankzij leveringen uit de Verenigde Staten.
De plotselinge keus voor het Amerikaanse aardgas (wat bijna in zijn geheel bestaat uit het omstreden schaliegas) is in een aantal opzichten ironisch. In de eerste plaats moet Europa flink investeren in de gasinfrastructuur om de import mogelijk te maken. Zo moeten er meer LNG-terminals gebouwd worden en bestaande pijpleidingen aangepast worden om het spul van west naar oost te transporteren. Nu is het netwerk ingericht om het gas van oost naar west te laten stromen.
Europa rechtvaardigt de investeringen in de fossiele industrie met de belofte dat de nieuwe terminals geschikt moeten zijn om in de toekomst ook met waterstof moeten kunnen omgaan. Zo blijft gas in de visie van de Europese Commissie een overgangstechnologie.
Daarnaast is de keus voor het Amerikaanse LNG alsnog een knieval voor de Amerikaanse oud-president Trump. De voorganger van president Biden drong er jaren op aan dat Europa met zijn gas Poetin buiten de deur moest zetten. Maar wij haalden onze neus ervoor op en voelden ons te goed voor dat milieuvervuilende schaliegas uit Amerika. De winning is verwoestend voor de natuur in de omgeving, vervuild met regelmaat het grondwater en veroorzaakt aardbevingen. Nu is Biden met zijn gas de redder in nood en praat niemand over de bezwaren.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
