Nog sneller dan de bedoeling was, wil Europa overstappen op de productie van eigen duurzame energie. Dat is het antwoord van de Europese politiek op de Russische invasie van Oekraïne. Europees Commissaris Frans Timmermans, verantwoordelijk voor de klimaattransitie is overduidelijk in zijn analyse: “De dingen zijn veranderd. De dingen zijn radicaal veranderd.”
Toch is de voorstelling dat met het ontwikkelen van onze eigen duurzame economie Europa onafhankelijker wordt van het buitenland te simpel. Verduurzaming betekent vooral elektrificatie van onze industrie en van de honderden miljoenen auto’s die rondrijden in Europa. Om de enorme hoeveelheden duurzame elektriciteit op te kunnen wekken die daarvoor nodig zijn, is een enorme hoeveelheid metalen nodig. In allerlei soorten en maten. Van koper voor stroomnetwerken, lithium en nikkel voor de batterijen, tot de exotische zeldzame aardmetalen die in kleine hoeveelheden in praktisch elk elektrisch apparaat zitten.
Nu al is de voorspelling dat de wereldwijde productie van iets als lithium binnen twintig jaar met een factor veertig zal moeten toenemen om de batterijen te kunnen produceren die nodig zijn om de klimaatdoelen te halen. Nog sneller vergroenen betekent een nog snellere stijging van de metaalwinning.
Monopolist
Net als het gas uit Rusland, moet Europa ook bijna alle aardmetalen importeren om in de eigen behoefte te voorzien. Lithium komt niet uit Rusland. En niet Rusland, maar de andere uitdager van het Westen, China, is de afgelopen jaren de monopolist geworden voor de winning van zeldzame aardmetalen.
Wel levert Rusland de helft van het nikkel dat Europa verbruikt. Net als bijna al het platina-achtige metaal palladium. Voor nikkel en koper zijn er genoeg andere producenten te vinden. Rusland heeft ‘slechts’ een wereldwijd marktaandeel van tien procent. Toch schieten door de oorlog de prijzen voor nikkel nu al door het dak.
“Natuurlijk, als Rusland wegvalt, dan is dat vervelend”, zegt professor Arnold Tukker van de Universiteit Leiden over de metaal-import, “maar het is niet zoals in de jaren zeventig toen opeens negentig procent van de olie-import wegviel”. Tukker is hoogleraar Industriële ecologie en is expert op het gebied van efficiënt gebruik van grondstoffen.
Autarkie
“Dat we voor de energietransitie een materiaalprobleem hebben, dat weten we”, zo stelt hij. Ook in een duurzame economie kan Europa het niet alleen af. De tijd van autarkie, waarin landen zonder buitenlandse handel een samenleving draaiend konden houden, is voorbij. Maar er is wel een strategische les te trekken uit de Oekraïne-oorlog die relevant is om in een duurzame economie nieuwe afhankelijkheden te voorkomen: spreid het risico!
Lees ook: Nieuw procedé maakt winning van lithium in Duitsland mogelijk
Het goede nieuws is dat de materialen in principe genoeg voorhanden zijn. Je moet alleen de mijnen bouwen om ze te delven. Dat is in de westerse wereld te weinig gebeurd, is zijn analyse. Tukker noemt China als voorbeeld. Daar is de productie van de metalen die nodig zijn voor een duurzame economie enorm omhoog gegaan. Met ouderwetse vijfjarenplannen. En veel nieuwe mijnen. Hij roept de politiek op om op onze manier hetzelfde te doen: wees duidelijk over wat de transitieplannen zijn voor de toekomst. Dan hebben bedrijven zekerheid en kunnen ze investeren.
Sneller vergroenen
Het is maar de vraag of de politiek de belofte van snellere vergroening waar kan maken. De kans lijkt groot dat we op fysieke grenzen van het haalbare stoten als we er niet in slagen de mijnbouw snel genoeg te laten groeien. Terwijl Europa met herwonnen zelfbewustzijn in de overdrive schiet, verdwijnt de vraag hoe uitvoerbaar een snellere vergroening eigenlijk is vooralsnog naar de achtergrond
Vergeten lijkt het dat de Europese Commissie pas twee maanden geleden aardgas de status van ‘overgangstechnologie’ gaf. Lidstaten die kolencentrales sluiten, zouden nieuwe gascentrales een groen stempel mogen geven. Want een kolencentrale stoot minder CO2 uit dan een gascentrale. Zo zouden we snel CO2 besparen en tegelijker de tijd winnen die nodig is om de stap naar echte vergroening te kunnen zetten.
Dat ‘overgangsgas’ zou natuurlijk uit Rusland zijn gekomen. Nu gaat Europa naarstig op zoek naar nieuwe leveranciers. “We kunnen niet afhankelijk zijn van Russisch gas, met de voorwaarden die eraan vastzitten”, zegt Timmermans.
Maar zelfs hij moet erkennen dat de vervuilende kolencentrales mogelijk langer zullen blijven draaien dan de bedoeling was. Zo kan de ‘snellere vergroening’ uitdraaien op een langzamere daling van de CO2-uitstoot.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
