Drie jaar lang mocht NRC-journalist Marc Hijink rondlopen binnen ASML. Vrijwel alle deuren gingen voor hem open en iedereen maakte tijd voor een gesprek met hem. Het resultaat is ‘Focus‘, een doorwrocht boek over het bedrijf dat anno 2023 zowel de lokale gemoederen bezighoudt als de wereldpolitiek bepaalt. Reden genoeg om er deze woensdag een thema-avond aan te wijden bij boekhandel Van Piere.
- Journalist Marc Hijink schreef Focus, een boek waarin hij ASML portretteert.
- Boekhandel Van Piere organiseerde een debatavond naar aanleiding van de publicatie.
- In het debat lag de focus vooral op ASML’s positie als speelbal tussen de VS en China.
In het publiek én in het panel ook volop vertegenwoordigers van het bedrijf zelf, maar – zo werd van beide kanten bezworen – dat moeten we vooral niet uitleggen als een teken dat ASML en Hijink het project in een symbiose volbrachten. “Ik heb niemand gespaard en in volle vrijheid kunnen werken”, verzekerde Hijink. “Er staan zeker passages in waar ze bovenin de toren helemaal niet zo blij mee zijn”, aldus de ASML’ers.
Monumentale status
Feit blijft dat Hijink een prachtportret vol interessante invalshoeken heeft geschreven over een bedrijf dat het meer dan waard is om zo benaderd te worden. En een ander feit is dat ASML – ook al zal niemand binnen dat bedrijf dat openlijk willen toegeven – heel gelukkig mag zijn met het resultaat. Zeker als over een tijdje de Engelse versie op de markt is, is Hijinks boek het bewijs van de monumentale status van het nog maar kort geleden zo onbekende spelertje op de halfgeleidermarkt. En via ASML liften nog een paar andere partijen mee op het werk van Hijink: Brainport Eindhoven als de plek waar dit allemaal toch maar kon gebeuren. De Europese hightechsector die mede dankzij ASML kan floreren. En vooral de lezers van dit boek, die nu nog beter kunnen begrijpen wat het lokale en internationale belang is van de chipindustrie met ASML als het wereldwijde boegbeeld.
Woensdagavond presenteerde Hijink zijn boek in Eindhovense boekenzaak Van Pierre. Tijdens zijn inleiding laat hij zien hoe hij de halve wereld over heeft gereisd om alle informatie te vergaren die hij nodig had. Veel was hij in Nederland en Duitsland, maar geregeld ook in de VS en in Azië. Overal werd hij met open armen ontvangen, of het nu in het Witte Huis was of bij TSMC in Hsinchu. “En ik maar denken dat dat aan mij lag, maar al snel kwam ik erachter dat ASML een nog grotere naam is dan ik had kunnen vermoeden. Dat besef begint hier in Nederland nu pas een beetje door te dringen, maar in China en de VS hadden ze dat al lang door.”
Het bijzondere daarbij, aldus Hijink: “ASML is aan de ene kant een soort nutsinstelling, die technologie levert die altijd en overal beschikbaar moet zijn. Om de energietransitie te verrichten, om de zorg beter te maken, noem maar op. En aan de andere kant faciliteren ze volgens de Amerikanen een product dat niet minder is dan een wapen. En daarom tot verboden goed is verklaard voor de Chinezen.”
Zwak Europa
Over die Chinezen gaat het ook volop tijdens het aansluitende debat, waarin Hijink degens kruist met EU-correspondent Clara van de Wiel, Brainport-directeur Paul van Nunen, strategisch analist Joris Teer van HCSS, China-onderzoeker en Volt-Kamerkandidaat Sanne van der Lugt en ASML’s VP society & community Lucas van Grinsven. Na een korte woordenwisseling over de lokale impact van ASML, trekken Van der Lugt, Teer en Van de Wiel het gesprek naar de zwakke positie van Europa. Met ASML als speelbal.
Er was al sinds 2018 een – formeel door Nederland opgelegd – exportverbod voor EUV-machines naar China, waarna ons land ook relatief makkelijk instemde met een DUV-verbod, waardoor zowel de allerkrachtigste als de machines daar direct onder op de zwarte lijst kwamen te staan. “De Amerikanen doen daar nu nog een schepje bovenop”, zegt Teer. “Je kon het zien aankomen. Amerika heeft al onder Trump laten zien dat als ze echt iets willen, ze het afdwingen. Zowel bij kleine bondgenoten als bij de grotere. Eigenlijk bij de hele Europese Unie.”
Washington heeft ons volgens Teer in de houdgreep omdat Europa zichzelf militair niet kan bedruipen zonder Amerikaanse hulp. “Honderdduizenden jongens en meisjes uit Idaho zorgen voor onze actieve afschrikking richting Rusland. Er wordt wel eens gezegd dat Europa zijn premium voor zijn eigen geopolitieke verzekering tegenover de Amerikanen niet heeft betaald. Maar in feite is ASML nu die premium geworden; dit is hoe wij de Amerikanen betalen voor hun militaire macht. Dat kunnen we leuk vinden of niet, de Amerikanen kunnen het simpelweg afdwingen.”
In feite heeft Europa twee grote veiligheidsuitdagingen, zegt hij. “Ten eerste moeten we Rusland op een geloofwaardige manier afschrikken en ten tweede moeten we onze vitale industrieën runnen, ook als er in Azië, bijvoorbeeld rond Taiwan, iets goed mis gaat. Voor beide zaken is Amerika voor de komende tien à vijftien jaar essentieel voor ons.”
Anti-dwang
Van der Lugt ziet toch nog een uitweg. “We wilden al langer de politieke discussie naar een Europees niveau tillen omdat we daarmee veel sterker kunnen zijn dan als klein landje alleen. Dat lukte niet, want de veiligheid van een land is een nationaal mandaat, daar gaat Europa niet over. Die situatie is onlangs veranderd, omdat de VS nu eigen maatregelen heeft ingevoerd die onze handel belemmeren. En handel, dat is wel een Europees thema, waar we een instrument voor hebben: het anti-dwang instrument dat we in 2018 hebben vastgesteld toen Trump met zijn exportheffingen op staal kwam aanzetten.”
Hoe mooi het ook klinkt, Brussel is daar nog niet aan toe, zegt Van de Wiel. Het anti-dwang instrument is er wel, maar is nog nooit gebruikt en zowel de Commissie als het parlement heeft volgens haar nog wel wat tijd nodig om de geesten zo ver te krijgen. Hetzelfde geldt op nationaal niveau: een Kamermotie van Volt, waarin de Nederlandse regering werd gevraagd om aan te dringen op anti-dwangmaatregelen vanuit Brussel, kreeg niet de benodigde steun in de Tweede Kamer.
Teer heeft nog een andere optie, ook gebaseerd op de machtspositie van ASML: “De Amerikanen kunnen ons niet er niet van weerhouden om de allernieuwste machine die ASML nu aan het maken is aan TSMC in plaats van het Amerikaanse Intel te leveren.” Met andere woorden: met een beetje coördinatie tussen de grote hightech maakbedrijven en de overheden zou een effectieve Europese industriepolitiek kunnen ontstaan. “We gooien dit soort spannende plannetjes geregeld op het bordje bij ambtenaren op de ministeries en in het bedrijfsleven – wie weet pakken ze het op een gegeven moment op.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
