Eindhoven wil een smart society worden. Maar hoe gaat dat? Wat gebeurt er al? En van welke voorbeelden kunnen we iets leren? De DATAstudio onderzoekt de transitie die de stad moet doormaken om daadwerkelijk zo’n smart society te worden. Met elke week een nieuwe bijdrage op E52. Deze week een blik op digitale privacy. Lees hier alle afleveringen in deze serie.
Maurits Martijn was gisteravond, 23 februari, de hoofdgast bij de meetup van DATAstudio in bibliotheek Eindhoven: Een stad zo slim als haar bewoners. Martijn is onderzoeksjournalist bij De Correspondent en auteur van het veelgelezen Je hebt wel iets te verbergen – het verslag van een onderzoek naar de onrustbarende stand van zaken als het gaat om digitale privacy. Het boek presenteert tamelijk onontkoombaar de redenen waarom ‘Maar ik heb toch niets te verbergen’ als reactie op vragen over digitale privacy op z’n minst naïef maar eigenlijk ronduit gevaarlijk is.
Naarmate we zien wat de effecten zijn van de erosie van digitale privacy, snappen we beter waarom privacy belangrijk is. Beknopt samengevat: voor elk democratisch systeem is gelijkheid tussen deelnemers nodig. Maar in plaats van gelijkheid op basis van formele anonimiteit, komen er nu eindeloze hoeveelheden grote en kleine verschillen tussen mensen in beeld, op basis van verzamelde data en statistische kwantificaties, waarmee het gedrag van mensen en hun rechten worden beïnvloed. Zo verdwijnt de gelijkheid en daarmee de basis voor alle publieke waarden en diensten. Zonder privacy geen gelijkheid, zonder gelijkheid geen democratie.
Juridisch gezien ligt de verantwoording voor het beschermen van individuele privacy bij mensen zelf. Mensen moeten zelf de privacy-voorwaarden van digitale diensten accepteren of niet. Er wordt op vele plekken intensief gediscussieerd over de vraag of dat volstaat en of de verantwoording niet ook actief kan worden gedeeld met bedrijven en overheden, maar tot een wetswijziging is het nog niet gekomen.
Er zijn inmiddels gelukkig bruikbare alternatieven voor meerdere digitale diensten die weinig respect hebben voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Ook zijn er handige tools waarmee je zelf in beeld kunt krijgen welke diensten op je telefoon handelen in jouw data, zonder je dat duidelijk te laten weten. Enkele tips op een rijtje:
- WhatsApp is inmiddels in het bezit van Facebook en ondanks eerdere toezeggingen delen de digitale diensten inmiddels hun data. De Consumentenbond geeft als beste alternatief voor WhatsApp de app Signal, ontwikkeld door OpenWhisperSystems. Het is goed mogelijk om geleidelijk over te gaan van WhatsApp naar Signal; gewoon een voor een je groepsconversaties verplaatsen.
- In plaats van de Safari browser, die al je surfdata deelt met Apple, of Chrome, die al je surfdata deelt met Alphabet (voorheen Google) kun je gebruik maken van Firefox, de open source browser van Mozilla. Als je daarin Google gebruikt, is je webgedrag overigens nog steeds door hen goed te volgen. En veel sites plaatsen cookies op je computer, waarmee allerlei partijen op de achtergrond je surfgedrag volgen.
- Handig daartegen is de browser plug-in Ghostery, waarmee allerlei tracking technologie wordt geblokkeerd. Je internet wordt er ook nog sneller van. Nog betere anonimiteit krijg je met de Tor Browser, die je internetadres (IP adres) onherleidbaar anonimiseert. Je zal dan wel zien dat de websites die je bezoekt, niet meer weten waar je vandaan komt en allerlei andere informatie aanbieden dan wat je gewend bent. Op zich ook interessant!
- In plaats van Google Search kun je overwegen om de Duck Duck Go zoekmachine te gebruiken, die je zoekgedrag niet traceert, en ook geen advertenties speciaal richt op wat ze van je weten. Voordeel is ook dat Duck Duck Go zo geen filterbubble kan creëren. Elke zoekactie is in feite een nieuw begin. Het kan gebeuren dat je merkt dat de resultaten die Google Search je biedt, beter overeenkomen met wat je zoekt.
- Een goed alternatief voor Gmail is Protonmail. Een gratis, volledig encrypted email dienst waarvan de servers in Zwitserland staan, zodat ze vallen onder de Zwitserse wet, die sterk gericht is op de bescherming van privacy van individuen (en bedrijven).
- Een handige app om overzicht te houden over de toestemmingen die je wel en niet verleent aan verschillende apps op je telefoon is MyPermissions.
- En privacy bewuste alternatieven voor de meeste beruchte data handelaar Facebook? Tja. Ze zijn er wel, kijk naar Diaspora bijvoorbeeld, ooit begonnen met een uiterst succesvolle Kickstarter campagne. Maar hier is een bruikbaar alternatief niet de voornaamste factor bij een eventuele overstap. Hier hebben we te maken met het bekende netwerk-effect. Hoe meer gebruikers een netwerk heeft, hoe meer waarde de deelname voor individuele gebruikers levert. Wat heeft het voor zin om over te stappen naar een sociaal netwerk waar nog niemand is om sociaal mee te doen? Dan zou je inderdaad net zo goed je account kunnen opzeggen.
Dit zijn handige een waardevolle hulpmiddelen in de pogingen je digitale integriteit te restaureren. Maar hieronder ligt natuurlijk de vraag hoe het zover heeft kunnen komen als de situatie die Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis blootleggen in hun boek. Dat is niet alleen een verhaal over technologie en wetgeving, dat is ook een verhaal over cultuur. In ons grootste buurland heerst om verschillende historische redenen (denk aan de nazi’s en de Stasi) een cultuur waarin de bescherming van privacy veel vanzelfsprekender is geworden dan in Nederland. Maar cultuur-omslagen zijn ook bij ons mogelijk!
PS: In april zal Linnet Taylor, onderzoeker van datapraktijken aan de Universiteit van Tilburg in haar lezing in de reeks Een stad zo slim als haar bewoners verkennen hoe netwerken kunnen ontstaan waarin verschillende soorten partijen (burgers, overheden, bedrijven) dezelfde ethische waarden hanteren over de omgang met data en privacy.