Voordat er streamingdiensten en smartphones bestonden, was er de cd. We fietsten door weer en wind om het nieuwste plaatje van onze favoriete artiest te bemachtigen. Wat nu omslachtig lijkt, was een halve eeuw geleden een revolutionaire uitvinding. Deze ‘wereldhit’ van Nederlandse bodem zette niet alleen de muziekindustrie op zijn kop. “Het zorgde voor baanbrekende ontwikkelingen in de medische wereld en op het gebied van data-opslag”, zegt Sergio Derks van de Philips Heritage Organization in Eindhoven.
Waarom dit belangrijk is:
Technologie van vroeger heeft nog steeds impact op de wereld van nu. Zo heeft de cd ook zijn sporen nagelaten.
Van speelfilms naar muziek
Een enorm succes kunnen we de cd (compact disc) zeker noemen: wereldwijd zijn er naar schatting meer dan 200 miljard exemplaren van het compacte, glimmende schijfje, met een diameter van 120 millimeter, verkocht. Wie wil weten waar de cd zijn oorsprong vond, moet terug naar de jaren zeventig. “In die tijd werd het zogenoemde video longplay-systeem (VLP) ontwikkeld voor speelfilms, wat de basis vormde voor de kleine muziekschijf”, steekt Derks van wal. Het systeem bevatte een laserstraal om de gegevens op een schijf, ter grootte van een lp, uit te lezen. De iconische sciencefiction film 2001: A Space Odyssey (1968) werd bijvoorbeeld op deze manier uitgebracht. “Maar dit systeem werd geen commercieel succes omdat consumenten een videorecorder aanschaften. Philips kwam op het idee om de schijf te gebruiken voor het opslaan en afspelen van muziek. Zo ontstond de cd, nadat het systeem verder werd ontwikkeld en geoptimaliseerd.”
Een gezamenlijke inspanning
Het succes van het kleine schijfje kan niet worden toegeschreven aan één individuele uitvinder. Het was een gezamenlijke inspanning van teams binnen Philips en het Japanse Sony. Philips leverde het leeuwendeel van de inspanning, terwijl Sony verantwoordelijk was voor een kwart, met een sterke focus op digitalisering. “Philips had toen al een vooraanstaand onderzoekslaboratorium. Het bedrijf staat bekend om zijn sterke focus op innovatie. Vanuit deze mindset komen regelmatig baanbrekende ontwikkelingen voort. Zo heeft het bedrijf belangrijke bijdragen geleverd aan de ontwikkeling en verfijning van röntgen- en MRI-systemen. Ook het welbekende cassettebandje komt van Philips.
Pinkeltje
In 1979 werd een eerste prototype gemaakt. Het grappige is dat men tijdens de perspresentatie een piepklein cd-spelertje te zien kreeg, genaamd Pinkeltje, vernoemd naar het bekende kaboutertje uit kinderboeken. ”Wat echter niet getoond werd, was dat er achter een gordijn een enorm apparaat stond om de elektronica aan te sturen voor het uitlezen van de schijf.” De technologie was op dat moment nog niet voldoende gevorderd om alles in een klein apparaat te integreren. Drie jaar later was dat wel het geval met speciaal ontwikkelde IC’s (integrated circuits). De eerste Nederlandse pop cd die tegelijkertijd verscheen was het album 4us van Doe Maar in maart 1983.
101 voordelen
De cd kwam na het cassettebandje, dat weer na de lp kwam. Derks: “Die kleine zilveren schijf betekende een enorme sprong voorwaarts.” Naast een helder geluid is de cd veel minder kwetsbaar. Op lp’s werd het geluid al snel verstoord door stofjes. Bovendien kwamen er snel krassen op de plaat. Ook ten opzichte van de cassette bood de cd tal van voordelen, zoals het eenvoudig kunnen overslaan en doorspoelen van nummers.
The Dire Straits
In eerste instantie werd voornamelijk klassieke muziek uitgebracht op cd’s. “Liefhebbers van klassieke muziek kozen voor cd vanwege de zuiverheid. Stiltes zijn ook echt stil, je hoort geen tikjes of ‘rumble’ van de platenspeler. Het verhaal gaat dat Philips aanvankelijk een schijf ontwikkelde voor 68 minuten aan muziek. Echter had een directeur van Sony de wens dat de complete negende symfonie van Beethoven op één cd zou passen, wat 74 minuten duurde. Daarom werd het schijfje iets groter dan oorspronkelijk gepland.”
Behalve PolyGram, de platenmaatschappij van Philips, wilde de muziekindustrie aanvankelijk niets weten van de cd. Dat veranderde in 1985, toen Philips een grote promotietour sponsorde voor de Dire Straits en het nieuwe album Brothers in Arms op cd uitbracht. Het bleek een doorslaggevende zet: er werden voor het eerst meer dan een miljoen exemplaren verkocht. “Terwijl platenmaatschappijen eerst de kat uit de boom keken, dachten ze na dit succes: hé, daar zit toch wel toekomst in. In de jaren die volgden zette de cd de muziekindustrie volledig op zijn kop. Veel mensen vervingen hun platencollectie door cd’s, wat voor een enorme omzetgroei zorgde.”
De medische wereld
De uitvinding zorgde niet alleen voor een revolutie in de muziekwereld, maar ook in tal van andere sectoren. Uit de cd kwam namelijk de cd-rom voort, waarop data wordt opgeslagen. Terwijl de gegevens van een audio-cd zijn verdeeld in een aantal ‘tracks’, bevat een cd-rom doorgaans slechts uit één track (een grote hoeveelheid data). Een belangrijke stap in de IT-wereld, en bovendien voor het onderwijs, om interactieve en multimediale educatieve programma’s mee te ontwikkelen. Zo werd er al snel lesmateriaal ontwikkeld en op een cd-rom gezet, ter voorbereiding op de Citotoets.
De impact van cd strekt zich daarnaast uit naar de gezondheidszorg. Zo konden bijvoorbeeld röntgenfoto’s digitaal op cd worden opgeslagen, wat de uitwisseling van gegevens tussen medische instellingen vergemakkelijkte. De cd legde de basis voor de dvd. Een dvd-speler bevat een lens die fungeert als een soort microscoop waarmee gegevens snel kunnen worden uitgelezen. “Dankzij deze technologie kunnen ook duizenden weefsels en biopten razendsnel worden onderzocht, bijvoorbeeld voor het opsporen van kankercellen. Dit illustreert hoe Philips direct en indirect heeft bijgedragen aan innovaties op het gebied van medische technologie.”
Een heropleving
Sinds de introductie van het bijzondere schijfje is de muziekindustrie inmiddels weer een aantal stappen verder. Tegenwoordig luisteren we digitaal naar Harry Styles en Billie Eilish via streamingplatforms. Toch lijkt de cd allesbehalve vergeten. De omzet van cd’s groeide in 2023 met 5 procent naar 16,1 miljoen euro, ten opzichte van het jaar ervoor. Metalbands zoals Bring Me the Horizon en artiesten als AURORA brengen nog steeds cd’s uit. Derks besluit: “Het brengt mensen weer even terug naar hun jeugd. Je kunt het hoesje fysiek vasthouden, openen en in de speler leggen. Als een soort ritueel. De cd is tastbaar; muziek die je streamt is abstract. En soms wil je toch graag iets in handen hebben.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
