Bijna twee maanden geleden was het Universitair Ziekenhuis van Heidelberg vanwege een “mijlpaal op het gebied van vroegtijdige opsporing van borstkanker” wereldnieuws. “De door ons team van onderzoekers ontwikkelde bloedtest is een nieuwe, revolutionaire methode voor niet-invasieve en snelle detectie van borstkanker met behulp van biomarkers in het bloed en zou dit jaar nog op de markt gebracht kunnen worden”, legde Prof. Dr. Christof Sohn, medisch directeur van het universitair vrouwenziekenhuis, uit.
Volgens het onderzoeksteam en een dochteronderneming van het Universitair Ziekenhuis, HeiScreen GmbH, waarin twee leden van het onderzoeksteam ook een financieel belang hebben, is de nieuwe methode “beduidend minder belastend voor vrouwen, omdat deze niet pijnlijk is en ook niet samengaat met blootstelling aan straling”. Verrassend was ook dat het hoofd van het testontwikkelingsteam, de moleculaire bioloog Rongxi Yang, het universitaire ziekenhuis in 2017 had verlaten en dat de dochtermaatschappij van het universitaire ziekenhuis een aandeel heeft in Heiscreen NKY GmbH, dat verantwoordelijk is voor het op de markt brengen van diagnostische onderzoeken in Azië.
Eind maart kwam het ziekenhuis terug op de PR-campagne en verontschuldigde zich. De reden: het ontbrak HeiScreen GmbH aan bewijs en openbare resultaten van klinische studies dat het bloedonderzoek überhaupt werkt, en aan informatie over het aantal vals-positieve testresultaten bij gezonde vrijwilligers.
Enkele dagen geleden is het Openbaar Ministerie in Heidelberg begonnen met een vooronderzoek nadat het Universitair Ziekenhuis een strafrechtelijke klacht had ingediend tegen onbekende personen. “Als openbare instelling ziet het Universitair Ziekenhuis zich verplicht om deze stap te zetten in verband met aanwijzingen van een oneerlijke procedure bij de ontwikkeling en aankondiging van het mogelijke bloedonderzoek voor borstkankerdiagnostiek, dat op 21 februari aan wetenschappelijke deskundigen en het publiek werd voorgelegd,” melden de verantwoordelijke personen in een verklaring. Het Universitair Ziekenhuis zelf heeft “reeds uitvoerige maatregelen genomen om de situatie aan te pakken: Een interne wetenschappelijke werkgroep en de interne audit van de kliniek zijn verantwoordelijk voor de analyse van de procédés en rapporteren rechtstreeks aan de Raad van Bestuur. Er wordt een externe neutrale commissie van deskundigen gevormd.”
Geen vervanging voor mammografie en co.
De test, die gebaseerd is op de zogenaamde “Vloeibare Biopsie”, is ontworpen om borstkanker op te sporen met behulp van biomarkers in bloed, urine of speeksel en op lange termijn conventionele onderzoeken zoals mammografiescreening of MRI te vervangen. Het uitgangspunt van de test is dat er een verandering in het genetisch materiaal optreedt zodra een gezonde cel muteert in een kankercel en zo specifieke biomarkers produceert. Deze biomarkers bevinden zich op het oppervlak van de tumorcel en raken bijvoorbeeld los van het oppervlak wanneer de tumorcel zinkt. Hierdoor kunnen ze in de bloedbaan terechtkomen en vervolgens in het serum worden gedetecteerd
De detectie van dergelijke zogenaamde biologische tumormarkers (“biomarkers”) wordt uitgevoerd met behulp van moleculair-biologische methoden. De markers, die tot op heden in klinische tests op tumorweefsel zijn getest, maken het mogelijk om de kenmerken van een reeds gediagnosticeerde tumor te identificeren: enerzijds om de kwaadaardigheid van de tumor en zijn behandelingsvooruitzichten te beoordelen (= voorspellende waarde) en anderzijds om informatie te geven over de doeltreffendheid van een doelgerichte therapie (= prognostische waarde). Voorbeelden van dergelijke biomarkers zijn de hormoonreceptorstatus, die informatie verschaft over het gebruik van anti-hormonale behandeling, of de HER2-receptorstatus, die informatie geeft over een stimulerende groeifactor voor tumorceldeling.
In theorie klinkt de nieuwe test erg goed, al zijn er nog enkele vragen over het gebruik ervan. Ten eerste is er niet slechts één type borstkanker, maar zijn er biologisch zeer verschillende soorten borstkanker die in verschillende stadia van de ziekte worden gediagnosticeerd. Alleen al de zogenaamde “invasieve borstcarcinomen” zijn onderverdeeld in ductale (met betrekking tot de melkkanalen), lobulaire (met betrekking tot de melkklieren) en andere zeldzamere varianten, waarbij ductale carcinoomvorming het vaakst voorkomt, met een frequentie van 70-80 procent. Daarnaast is er DCIS (ductal carcinoma in situ), een vroege vorm van borstkanker in de melkkanalen, die nog niet naar het omringende weefsel is uitgezaaid (= niet-invasief), maar waarbij het risico bestaat dat het zich ontwikkelt tot een kankergezwel (=invasief carcinoma).
Kleine kans op het opsporen van kankercellen
Het rapport van het Universitair Ziekenhuis in Heidelberg geeft de indruk dat bloedonderzoeken en speciale moleculair-biologische onderzoeken in staat zijn om een voorheen niet eerder gediagnosticeerde kwaadaardige borsttumor op te sporen. Zonder de nodige achtergrondinformatie suggereert dit wellicht dat een tumorcel die bij deze bloedtest toevallig langs stroomt kan worden opgepikt en daarmee het bewijs levert voor een borsttumor. Deze onjuiste redenering kan makkelijk weerlegd worden: bij een bloedonderzoek wordt 5-10 ml bloed afgenomen. Vrouwen hebben 4-5 liter bloed in hun lichaam. Het is daarom hoogst onwaarschijnlijk dat een bepaalde tumorcel precies op het moment van de bloedafname langskomt. Daarom is de kans dat kankercellen in een dergelijke test als zodanig kunnen worden geïdentificeerd zeer klein.
Verkeerde diagnoses
Hoewel het idee van een bloedonderzoek, zoals voorgesteld door het Universitair Ziekenhuis in Heidelberg, in de ogen van veel artsen zeer goed is, moet het eerst intensief worden getest op zijn toepasbaarheid. Zoals het Universitair Ziekenhuis onlangs bevestigde, werden bij de onderzoeken 30 van de 100 vrouwen onterecht positief getest op borstkanker, terwijl de kanker niet altijd werd ontdekt bij vrouwen die aan de ziekte leden.
Het kan dus enige tijd duren voordat zo’n bloedonderzoek in de praktijk toepasbaar is. Toch vinden artsen het verrassend en ethisch gezien bedenkelijk dat een gerenommeerde instelling als het Universitair Ziekenhuis in Heidelberg zo’n ernstige faux-pas duldt en valse hoop geeft aan miljoenen vrouwen door een onvoldoende onderzochte test zonder de nodige bewijzen voor te leggen aan het publiek.
Volgens cijfers van de Duitse Kankervereniging is borstkanker de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen in de geïndustrialiseerde landen, met een aandeel van ongeveer 30,5 procent. In Nederland krijgt 1 op de 7 vrouwen borstkanker, volgens cijfers van de Borstkankervereniging Nederland. Jaarlijks overlijden er ruim 3.000 mensen aan deze ziekte.
Ook interessant:
Stresshormonen bevorderen uitzaaiing borstkanker
Sport als effectieve aanvulling op bestralingstherapie voor kanker
Diagnosing breast cancer with a blood test
